اضطراب در کودکان بخش طبیعی از فرآیند رشد است. اضطراب کودکان در برخی موارد مانند مواجه با ناشناخته‌ها کاملاً طبیعی است اما زمانی که اضطراب به صورت همیشگی باشد و موجب اختلال در زندگی روزمره‌ی کودک و خانواده‌ی او شود، مشکلی است که نیاز به درمان‌ها حرفه‌ای دارد.
در ادامه‌ی این مقاله توضیحات بیشتری در مورد اضطراب، اختلال اضطراب، علت اضطراب، علائم اضطراب، انواع اضطراب، تشخیص و درمان آن در کودکان می‌پردازیم.
اضطراب و اختلال اضطراب در کودکان چیست؟
اضطراب در همه‌ی کودکان و در سنین خاصی رخ می دهد، اضطراب جدایی، اضطراب ناشی از ناشناخته‌ها و یا اضطراب حضور در مدرسه همگی جزئی از فرآیند طبیعی رشد کودک است.
کاملاً طبیعی است که کودکان گاهی احساس اضطراب و نگرانی داشته باشند مانند زمانی که برای اولین بار به مهدکودک و یا مدرسه می‌روند اما اضطراب در برخی کودکان به صورت همیشگی وجود دارد و منجر به مشکل در رفتار و افکار آنها شود. در این موارد کودک دچار اختلال اضطراب است.
در واقع زمانی که اضطراب در کودکان بیش از شش ماه ادامه پیدا کند به عنوان اختلال اضطراب شناخته می‌شود و نیاز به درمان‌های تخصصی دارد. 20 درصد کودکان دچار اختلال اضطراب هستند.
علت اضطراب در کودکان
کودکان در سنین مختلف بنا به دلایل متفاوتی ممکن است دچار اضطراب شوند. برخی از کودکان به خوبی می‌توانند اضطراب خود را کنترل کنند اما در برخی دیگر منجر به مشکلاتی مانند اختلال اضطراب می‌شود. علت اصلی ایجاد اضطراب در کودکان مشخص نیست به نظر می‌رسد عوامل ژنتیکی و سابقه‌ی خانوادگی در تشدید اختلال اضطراب کودکان نقش داشته باشند.
دلایل شایعی که میتواند موجب ایجاد اضطراب در کودک شود عبارت است از:
– جابه جایی خانه و یا مدرسه
– دعوای والدین
– مرگ یکی از اقوام و یا دوستان
– بیمار شدن و یا جراحات شدید در یک تصادف
– مشکلات مدرسه مانند امتحانات و یا آزار و اذیت از جانب سایر همکلاسی‌ها
– مورد سوءاستفاده قرار گرفتن
– نادیده گرفتن کودک
کودکانی که دچار اختلال کم توجهی بیش فعالی یا ADHD هستند و همچنین کودکان دچار اوتیسم بیشتر از سایر کودکان در معرض ابتلا به اضطراب و یا اختلال اضطراب هستند.
علائم اضطراب در کودکان
در اغلب موارد کودک نمی‌تواند احساس اضطراب خود را بیان کند و والدین و اطرافیان باید با توجه به علائمی که وجود دارد متوجه‌ی اضطراب در کودک شوند.
مهمترین علائمی که اضطراب در کودکان کم سن به همراه دارد عبارت است از:
– تحریک پذیر شدن
– گریه
– چسبیدن به والدین
– بیدار شدن در شب
– خیس کردن تخت در شب
– کابوس‌های شبانه
– معده درد و یا سردرد
در کودکانی که بزرگتر هستند علائم زیر دیده می‌شود:
– نداشتن اعتماد به نفس کافی برای امتحان کردن چیزهای جدید
– عدم توانایی برای غلبه بر چالش‌های روزمره
– نداشتن تمرکز کافی
– اختلال در خواب و یا غذا خوردن
– عصبانیت بی‌دلیل
– افکار منفی
– عدم تمایل به حضور در مدرسه و یا جمع دوستان
علائم اختلال اضطراب در کودکان
– تمرکز کردن برای آنها سخت است.
– بی‌خوابی شبانه و یا بیدار شدن مکرر در شب به همراه کابوس
– غذا خوردن بیش از حد و یا کمتر از حد معمول
– به سرعت عصبانی می‌شود و هنگام عصبانیت قادر به کنترل خود نیست.
– داشتن افکار منفی
– همیشه نگران است.
– احساس بی‌قراری
– رفتن به دستشویی بیش از حد معمول
– گریه‌ی مداوم و بی‌دلیل
– چسبیدن به والدین
– دل درد و یا احساس بیماری
انواع اختلال اضطراب در کودکان
– اضطراب جدایی
از 6 ماهگی تا حدود 3 سالگی کودکان دچار اضطراب جدایی می‌شوند. معمولاِ کودکان هنگام جدا شدن از والدین و یا پرستار خود دچار اضطراب می‌شوند و شروع به گریه می‌کنند. این اختلال تا حدود سه سالگی طبیعی است و پس از آن برطرف می‌شود.
– اضطراب از ناشناخته‌ها
اضطرابی که به دلیل ترس از ناشناخته‌ها ایجاد می‌شود در سنین پیش دبستانی رایج هستند. اغلب کودکان در این سن از حیوانات، حشرات، صدای رعد و برق، ارتفاع، آب، خون و یا تاریکی می‌ترسند. این ترس و اضطراب معمولاُ به صورت خود به خود برطرف می‌شود.
ترس در کودکان موجب محافظت آنها در برابر خطر می‌شود. به عنوان مثال ترس از طوفان و یا دلقک در مواردی که کودک برای اولین بار با آنها مواجه شده باشد تا حدودی قابل قبول است اما زمانی که میزان ترس با شدت خطر تناسب نداشته باشد می تواند تبدیل به اختلال اضطراب شود.
– اختلال اضطراب اجتماعی
اضطراب‌های دیگری مانند انتقال به یک مدرسه‌ی جدید، اضطراب پیش از امتحان و یا قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی جدید میتواند منجر به بروز نگرانی در کودک شود.
همچنین ممکن است کودک از قضاوت و طرد شدن در موقعیت‌های اجتماعی دچار ترس شدید شود مانند حضور در یک سخنرانی و یا شرکت در یک نمایش عمومی.
عوارض اضطراب در کودکان
اضطراب نه تنها در زندگی روزمره و اجتماعی کودک در حال حاضر میتواند منجر به بروز مشکلاتی شود بلکه حتی میتواند در آینده‌ی کودک نیز تاثیر منفی داشته باشد.
– اختلال در عملکرد روزمره
– مشکل برای حضور در مدرسه
– افزایش احتمال خودکشی
– کودکان مبتلا به اضطراب بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی و یا اعتیاد به مواد مخدر در آینده قرار دارند.
نحوه تشخیص اضطراب در کودکان
برای تشخیص اضطراب در کودکان لازم است به یک مشاور و یا روانشناس کودک مراجعه نمایید. روانشناس هم با شما و هم با کودک صحبت می‌نماید تا نسبت به علایم فیزیکی و روحی اطلاعات لازم را به دست بیاورد.
در برخی موارد لازم است والدین پرسشنامه‌هایی را تکمیل کنند و گاهی لازم است با معلم‌ها و یا پرستار کودک نیز صحبت شود.
اگر دلیل قابل توجهی برای اضطراب کودک یافت نشود و کودک بیش از شش ماه با این مشکل مواجه باشد احتمال دارد اختلال اضطراب برای کودک تشخیص داده شود.
درمان اضطراب در کودکان
دو راه اصلی برای درمان اضطراب در کودکان وجود دارد:
– درمان شناختی رفتاری
در درمان شناختی رفتاری طی مشاوره‌هایی به کودک آموزش داده می‌شود تا مهارت مقابله با اضطراب را بیاموزد و واکنش‌های بدن را در هنگام مواجه با ترس و چالش‌ها کنترل نماید.
در این جلسات والدین نیز می‌توانند حضور داشته باشند تا مهارت‌های نام برده شده را آموزش ببینند تا در هنگام مواجه فرزند خود با اضطراب بتوانند به او کمک کنند.
– دارودرمانی
بسیاری از کودکان از درمان شناختی رفتاری نتایج خوبی کسب می‌کنند و می‌توانند اضطراب و علائم آن را کنترل نمایند اما برخی از کودکان نیاز به درمان‌های بیشتری مانند استفاده از دارو دارند. داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین جزء داروهایی هستند که ممکن است برای کودک مبتلا به اضطراب توسط روانپزشک تجویز شود.
در صورتی که تشخیص رواندرمانگر، مبنی بر لزوم استفاده از دارو برای کودک باشد، میتواند شما را به روانپزشک معتمد ارجاع داده تا در کنار پروسه روان درمانی، مصرف دارو نیز صورت بگیرد.
کلینیک روانشناسی مهر مرجان با حضور روانشناسان و روان درمانگران مجرب و متخصص در حوزه کودک و نوجوان ارائه دهنده خدمات مشاوره و درمان انواع اختلالات کودک و نوجوان است.